TRT İstanbul Radyosuses sanatçısı Çağlar Fidan, OsmanlıBir zamanlar İstanbul’un kahvehanelerini ve kahvehanelerini araştırdığı tezini, Radio Sputnik’te Atilla Güner ile Evening Post’a anlattı.
Fidan’ın İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İstanbul Araştırmaları Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezinin detayları şöyle:
İstanbul’da ilk kahvehaneler 1550’lerde açılmıştır ve ilk zamanlardan beri, en azından 1620’den beri müzik yapıldığını görmekteyiz. yazar katmanı Orta ve üst sınıfların dilediği ve icra ettiği bir müzikti. 19. yüzyıldaki kahvehaneleri araştırdığımda mahalle kahvehanelerini saymazsak bu yerler ikiye ayrılırdı; Bunlardan biri kahvehanelerdi. Kahvehaneler ilk kez 1857’de açıldı. Bir diğeri de semai kahvehaneleriydi. Semai kahvehanelerinde o dönemdeki adıyla ayak grubu ve alt sınıfın gittiği yerlerdi. Semai kahvehanelerinde icra edilen musikiler, daha çok Anadolu’daki âşık edebiyatından türeyen musiki formları ve onun musiki formları ile icra edilmiştir. Semai, divan ve mani gibi bazı formlar öne çıkıyor. Biraz daha doğaçlama olduğu söyleniyor ama bir yandan da kahvehanelerde günümüz Türk sanat müziği dediğimiz müziğin 19. yüzyıl versiyonu. O dönemdeki adıyla ince saz müziğiydi.
Mani ile kavga ediyorlardı
Kahvehaneler, müşterileri oldukları için Tanzimat bürokrasisinin çok ağırlaştığı sütunlar ve divan yolu bölgesinde yoğunlaşmıştı. Semai kahvehaneleri şehrin her yerine yayılmıştı. Hatta Anadolu Hisarı tarafında bir semai kahvehanesi olduğu da yazmaktadır. Kafelerdeki müzikler aslında konser tadında. Kafe sahipleri gazetelere ilan veriyor. İnce saz topluluğu konser vermek üzere. Semai kahvehanelerinde bu tip reklamlar göremiyoruz. Örneğin bir ramazan akşamı semai kahvesine gittiyseniz müzikle rekabetiniz çok yüksekti çünkü ramazan ayı boyunca her akşam müzik vardı. Müzik hem kahvehanelerde hem de semai kafelerde.
Semai kahvehanelerinin müşterileri, müzisyenleri ve hatta bazen işletmecileri aslen bir tulumbacıydı. Bu mekanların baş aktörleri tulumbacılardır. Şehrin insanları suçlu, bu yüzden bu tür yerler tehlikeli olabiliyor. Mani, semai, divan gibi formlar genellikle cezaevinde kalanların dinledikleri müziklerdir. Mani formu, birbiriyle savaşan iki pompa aşığı tarafından yaratılan bir performanstır. Mağlup pompacı sevgili defalarca kargaşaya neden olabilir ve bazen böyle bir kargaşaya neden olmak isteyenler bile mahallelerinden arkadaşlarını yanlarında bir hayran grubuna götürürlerdi.
